„Z terapią osoby autystycznej jest trochę tak, jak z wyruszeniem w daleką podróż. Przewodnikiem w tej „wyprawie” jest wiedza o autyzmie – jego przyczynach i metodach terapii. Jednak każdy doświadczony wędrowiec wie, że aby dotrzeć do celu, potrzeba o wiele więcej…
Bo jedynie człowiek może obdarzyć drugiego człowieka tym, co najcenniejsze: miłością, szacunkiem, zaufaniem. Każdy z nas tego potrzebuje. Osoba autystyczna potrzebuje tego JESZCZE BARDZIEJ.”
Temple Grandin
Autyzm jest ciągłym wyzwaniem:
Dla milionów osób zarówno dla badaczy, lekarzy, psychologów ale również, może nawet szczególnie dla rodzin, społeczeństwa i szkolnictwa. To coraz częściej spotykany problem – obecnie autystykiem jest jedno dziecko na 166 dzieci (dane ze strony Fundacji Synapsis, brak badań z tego zakresu w Polsce, ale widoczny jest duży wzrost postawionych diagnoz w przeciągu ostatnich lat) i są to najczęściej chłopcy. Na jego występowanie nie wpływa stopa życiowa, wykształcenie rodziny czy niewłaściwa opieka rodzicielska. Autyzmu nie da się rozpoznać po np. wyglądzie dziecka, bowiem osoby autystyczne nie posiadają żadnych widzialnych cech fizycznych, dlatego często można się spotkać wyrażeniem „niewidzialna niepełnosprawność”. Źródeł i przyczyn autyzmu upatruje się w dwóch teoriach: biologicznej i genetycznej.
Po raz pierwszy zdefiniowania i opisania autyzmu podjął się amerykański psychiatra Leo Kanner w roku 1943. Kanner opisał i wymienił najważniejsze objawy autyzmu, który wówczas nazwał „wczesnym autyzmem dziecięcym”. Praca L. Kannera stała się po pewnym czasie swoistą klasyką w tym obszarze wiedzy dlatego też po jej ukazaniu się lekarze, psycholodzy, pedagodzy i wielu innych zainteresowanych problemem autyzmu starało się rozwiązać zagadkę „dzieci zmienionych przez wróżki”. Szczególnie zaś chciano wyjaśnić przyczyny autyzmu, dokonać dokładnej charakterystyki objawów i oczywiście odnaleźć możliwość terapii czy też całkowitego wyleczenia.
Obecnie autyzm definiuje się poprzez wskazanie najważniejszych i najbardziej widocznych symptomów w zachowaniu. Są to: „zaburzenia międzyludzkich związków, zaburzenia komunikacji i fantazji oraz ograniczony repertuar aktywności i zainteresowań” – tzw. triada zaburzeń autystycznych. Zaburzenie więzi międzyludzkich można scharakteryzować jako „niewystarczającą świadomość egzystencji czy uczuć innych ludzi.” Dzieci te mają również trudności z naśladowaniem np. gestów, mimiki, pewnych czynności wykonywanych przez drugą osobę. U osób autystycznych występują również problemy z zawieraniem przyjaźni.
Ograniczony repertuar aktywności i zainteresowań oznacza, że dzieci często uporczywie zajmują się tymi samymi przedmiotami czy sprawami, co niestety zawęża ich wiedzę o świecie. Autystycy miewają różne zainteresowania, które po prostu ich pochłaniają, przez co zostaje zatrzymany rozwój na innych obszarach.
W uzupełnieniu trzeba również zaznaczyć, że dzieci autystyczne bardzo źle reagują na zmianę otoczenia nawet tych nieznacznych elementów jak np. zmiana koloru ręczników w toalecie albo zmiana ułożenia stołu w kuchni. Dzieci te reagują wtedy bardzo niekorzystnie i są często niespokojne, zestresowane, nerwowe a nawet wpadają w panikę.
W dobie niesamowitego rozwoju wszelkich dziedzin naukowych, w tym medycyny, psychologii, pedagogiki itd., autyzm opisywany jest obszerniej i klasyfikowany łącznie z podobnymi zaburzeniami neurorozwojowymi jako spektrum autyzmu (autism spectrum disorders, ASD). Zalicza się do niego autyzm, zespół Aspergera, dziecięce zaburzenie dezintegracyjne oraz nieswoiste całościowe zaburzenia rozwojowe, czyli wszystkie te „choroby”, którym towarzyszą najlżejsze nawet objawy triady zaburzeń w obrębie interakcji społecznych, komunikowania się i zachowania. Jednak jak sugeruje nazwa, w każdym z tych wymienionych obszarów mamy do czynienia z pewnym ciągiem, rozpoczynającym się od ciężkich zaburzeń a kończącym na ponadprzeciętnych uzdolnieniach. Zespół Aspergera jest zaburzeniem mieszczącym się w spektrum. Pierwszym, który opisał i sklasyfikował go w roku 1944 zespół Aspergera jako zespół zaburzeń podobnych do autystycznych, był austriacki psychiatra i pediatra dr Hans Asperger.
Dzieci, u których występuje zespół Aspergera, prezentują wiele zachowań bardzo podobnych do reakcji dziecka autystycznego, dlatego niektórzy badacze twierdzą, że zespół Aspergera jest lżejszym wariantem autyzmu Kannera i tym samym zaliczają dzieci z zespołem Aspergera do „grupy autystów aktywnych o dziwacznych społecznych interakcjach.” Inni twierdzą jednak, że są to dwa różne zespoły zaburzeń i nie należy ich porównywać.
Dzieci z zespołem Aspergera są powszechnie odbierane przez społeczeństwo jako dziwacy, którzy chcą być wyłącznie sami. Takie dzieci najczęściej nie chcą się angażować w szkolne zajęcia i zabawy z rówieśnikami. „Wykazują mało zrozumienia dla reguł społecznych i nie mają intuicyjnej wiedzy o tym, co jest społecznie do przyjęcia. Brakuje im wyczucia, czego inni oczekują i jak inni odczuwają. Nie wykazują respektu przed dorosłymi i nie mają wyczucia dystansu. Sztywności, stereotypowości działań towarzyszy napięcie fizyczne, niezdarność ruchowa, oszczędna gestykulacja.”
Twarz tych dzieci jest zazwyczaj pozbawiona mimiki i trudno jest z niej odczytać jakiekolwiek emocje. Obserwując osoby z zespołem Aspergera można mieć wrażenie, że są one bardzo zamyślone lub skupione. Jest to jednak złudne odczucie bowiem dzieci te po prostu patrzą w dal, nie utrzymują dłuższego kontaktu wzrokowego z drugą osobą. Również zrozumienie mowy stanowi problem, bowiem intonacja głosowa tych dzieci jest dosyć specyficzna, głos jest monotonny lub nadmiernie modulowany. Dzieci z zespołem Aspergera mają tendencję do tworzenia nowych słów, które tylko po części są celne. Osoby te tworzą dygresje, które dalece odbiegają od tematu, a na pytania udzielają banalnych odpowiedzi. Bywają również bardzo pedantyczne i mają trudności z myśleniem abstrakcyjnym.
Obecnie diagnozować można już dzieci poniżej trzeciego roku życia. W diagnozowaniu autyzmu istotne znaczenie ma wywiad z rodzicami, obserwacja dziecka i bardzo dobra znajomość cech charakteryzujących dziecko z autyzmem.
Przypisy:
-
- T. Grandin : Byłam dzieckiem autystycznym. Wrocław 1995r.
- W. Dykcik: Pedagogika specjalna. Poznań 1998 s. 247
- W. Dykcik: Pedagogika specjalna. Poznań 1998 s. 247
- Tamże s. 247
- D. Smith: Pedagogika specjalna. Podręcznik akademicki tom 1. Warszawa 2008 s. 249
- Tamże s. 248
- D. Smith: Pedagogika specjalna. Podręcznik akademicki tom 1. Warszawa 2008 s. 248-24
